Dat 14. Artikel.

Hier ut volget niet, alsmen uns uplecht, dat die dope ende dat aventmael des heren veracht ende verworpen werden, om de wille dat sij voer god niet gelden tot rechtvardicheit ende salicheit. Also ock die ander goede wercken, die den naesten nutt 5 syn ende van god geboden, daer om niet veracht ende verworpen werden, datse vor god niet rechtvardich ende salich maken können. Joh. 3, 5, 14. 29. 6, 27 f. 8, 11. 39. 11 (?). Dat 15. Artikel. Dan sij werden in rechter acht ende waerde geholden, alsmen die voer der gemeenten tot hoerer tijtlike lijfflike 10 nutticheit gebruijcket ende gebruken leert.

15

, 5.

Dat 16. Artikel. Ist, dat enige utwendige dingen, teyken off wercken darvor werden geholden genodicht off gedrongen, dat sij vor god tot rechtvardicheit ende salicheit solden gelden ende van noden sijn, waren sij in dier maten te verachten unde te verwerpen.

Dat 17. Artikel. Niet anders unde niet min dan als die geest godes dat gantzen offerwerc, festen ende vasten etc. straft doer die propheten. Item als Paulus de besnidinge veracht ende verdoemt om den misbruking, dat is om den ongelove wille, doer welcke ongeloef sij sulcke dingen voer god tot rechtvaerdicheit ende salicheit nut ende van 20 node hielden, ende de rechte goeden wercken der broederliker lief den nalieten. Esa. 58, 3-7. Hie. 7, 21 f. Gala. 5, 2.

Dat 18. Artikel. Daerom so wie totter dope of totten aventmael des heren of tot anderen enigen uthwendige dingen als van node tot sijnder rechtvardicheit ende salicheit, vertroestinge ofte versekeringe 25 sijnder conscientien gedrongen worde, mochte hij vrijlic sulc nalaten ende niet ghebruken 1), om te betugen ende te verdeengen) de vrijheit ende purheit des geloofs in Christo. Gal. 2, 14. 16. 21.

Dat 19. Artikel.

Ja hy waer sulc voer hem selven up die tijd sculdich te doen, ende waer om des wille geen verachter der sacra30 menten, dan alleene des ongeloven.

Dat 20. Artikel. Wie Christum hefft doer den gelove, de mach na anderen dingen niet hongeren noch dorsten. So hem hungert of dorstet na anderen dingen, als de hem selven noch van node of nutte sijn solden tot sijnder rechtvardicheit ende salicheit, so kent hij ende 35 heft Christum noch niet. Jo. 6, 27. 35. 50-56.

40

Dat 21. Artikel. Summa: laet doep ende aventmael mit alle andere wercken van god geboden oft anders thogelaten ende den naesten profitelic, laesse, segge ic, staen ende gelden daerse gelden können ende sullen, dat is, totten uthwendigen lijfliken dienste der gemeenten. Voer godt nochtans tusschen hem ende ons an die plaetse des enigen middelers Christi konnen ende sullen sij niet staen off gelden.

Dat 22. Artikel.

Dat 23. Artikel. Christus selve ende die reyne onvermengede gelove an hem, ende an gods barmhertticheit in hem geopenbart ende 45 geschenct, is alleen dat middel tusschen godt unde uns, dz godt alleen ansiet ende annempt ende daer wij ons alleen up verlaten mogen,

1) Darum so jemand .. gedrungen würde, dürfte er freilich solche unter

alleen crachtich, profitelic ende van node. Ja Christus is selve unse gehele rechtvardicheit ende salicheit, vertrostinge ende versekeringe. 1. Tim. 2, 5 f. 1. Co. 1, 30 f.

Dat 24. Artikel. Totten selven Christum ende gelove an hem helpen geene uthwendige dingen, ia geen creaturen, dan het is gods gave 5 ende werc, alleen den enigen god, vader, sone unde heyligen geyst thogescreven in der scrift. Jo. 6, 29. 65. 14, 17. 26.

Dat 25. Artikel.

Alsulc een godes gave ende werck compt wel uth off doer oersac uthwendiger dingen, als Paulus secht: De gelove compt uth preken horen. Dan 1) de uthwendige dinge gevens niet; als 10 hij oec secht: Hij is niet, noch de dar plantet, noch de daer begiet, dan godt die den wasdom geeft. Rom. 11 (10, 17). 1. Cor. 3, 7.

Dat 26. Artikel.

Na dien de gelove een wis 2) toeversicht is, der dingen de te hopen sint ende niet schijnen, dat is der gunst godes, die vergevinge der sunden, die rechtvardicheit ende salicheit ons in 15 Christo ende doer Christum geschenct, ende nae den die hilligen geest getuchnisse geeft den geist der geloevigen, dat sij gods kinder sijn, Item na den de gelovigen mitten selven hilgen geist, als mit enen gewissen onderpant versegelt sijn, volget sekerlike dat die gelovige van geen uthwendige dingen, van geen wercken de sij doen können, versekert werden 20 in hoer conscientien. Eph. 3 (1, 13. 4, 30).

2. Cor. 1, 21 f. 5, 5.

Dat 27. Artikel.

Heb. 11, 1.

Ro. 8, 16.

Sij mothen te voren gelovich, dat is getroest ende versekert sijn van hoer rechtvardicheit ende salicheit in Christo; is dat niet, so ist hoer verdoemlic alle wat sij doen: Hoe 3) können sij 25 dan dar van versekert ende vertroest werden. Rom. 14, 23.

Dat 28. Artikel. De gelovige geven wel ander menschen een getuchnisse van horen geloven, doer gebruyc sulcker teekenen off sacramenten, ende veel meer doer die wercken der broederlijcker liefden. Johan. 13, 4-15. 34 f. Dan die selve gelovigen vercrijgen geen gelove, 30 gheen vertroostinge off versekeringhe doer eenighe wercken.

Dat 29. Artikel.

Ghelijck den wijnwaert versekert die crans niet, die hij selve neempt, hangt of gehangen heeft voer zijn doere, van den wijn, dan hij versekert ander luyden daer mede, moet selver te voren seker zijn eer hij den crans uthangt, dz hij wijn in den kelder 35 heeft.

Dat 30. Artikel. Veel min versekert dat avontmael des heeren eenen christen, dat hij een christen mensche si, den geloven hebbe, dan hij moet des tho voren eer hij toten avontmael gaet seker zijn, anders waer hij een bedriegher oft een spotter.

Dat 31. Artikel. Wie niet geystelic doer den geloven dat vleysch ende bloet Christi eet ende drinct, dat is, wie an Christum niet gesadicht is ende genoech heeft totter salicheit, die eetenn drine dat broot ende kelc des heerenn, zijns vleysch ende bloets gedencteeken, tot zijnder verdoemnissen. 1. Cor. 11, 27. 29.

40

45

Dat 32. Artikel. Wilstu arme mensche daer noch eerst versekeringe ende vertroostinge halen, so hefstu noch gheen gelove, welcke ghelove de versekeringe selven is. Hebstu dan gheen gelove, so eet ghij ende drinct ghij ooc niet dat vleysch ende dat bloet Christi: Doet 5 ghij dan dat niet, so neempt ghij ooc des eyn utwendich teyken tot dijn verdoemnisse als een spotter; so verachten zij dat sacrament aldermeest, die haer duncken laten, dat si daer aldermeest van holden. Hebre. 11, 1. Johan. 6, 53-56. 1. Cor. 11, 28.

Dat 33. Artikel. In summa, als die doope unde dat avont10 mael des heeren ende anderen utwendige dingen ende wercken niet dienen tot rechtvaerdicheit ende salicheit, so dienen si ooc niet tot vertroostinge ende versekeringe; dan als god alleen doer den enigen middelaer Christum ende den geyst des ghelove dat goede werck beghint in uns, so volbrinct hij dat mede, dat is, Als hi rechtvardich ende salich maket, so 15 vertroostet ende versekert hij dat ooc. Daer van leest Romano. 8, 1. 15-17. 32-34. Ephe. 1, 13 f. unde 3, 17 f. 2. Cor. 1, 21 f. unde 5, 5. 2. (1.) Pe. 5,10. Philip. 1, 6. Summa ende bekenninge ons geloves op dz alder corste. Wij gheloven alleen an godt vader, soen, ende hillighen geyst, dat 20 is, wij bekennen ende nemen vergevinghe onser sunden, die eewighe rechtvaerdicheit ende salicheit, Alleen van god den vader, scepper hemels ende der eerden, alleen doer god den sonen, onsen middelaer Jesum Christum, alleene doer godt des hilligen geystes unses troosters versekeringe. Wij versaken in den deele al 1) wat god niet selve is ende doet, 25 holden anders nicht van node oft nut tot unser salicheit.

Besluth. Na dan dese voerscreven articulen up god ende den eenigen middelaer Christum ende den gheloven wijsen, in der heiliger scrift gegrundet zijn, mogen wij die niet verswijgen, so langhe onse scapen die stemme hoers rechten vaders Christi doer ons arme dienaren 30 horen willen. In welcke sake wij moeten god meer dan die menscen gehoorsaem zijn. Ist sake dat enigen in sommighen spraken der scrift een ander verstand hebben, oft ooc dwalerij 2) ende valsch waer, dan wij hebben, die moghen ende willen wij niet verdoemen als onchristen, ketters ende verleyders, so veer si niet doer haer verstant unde lere van 35 Christo den enigen rechten middelaer voeren oft leyden tot anderen wercken ende dinghen als ooc van noode ende profitelic totter rechtvaerdicheyt ende salicheit, dan mit uns thostaen dat Christus selve de enige heere, rechtvaerdicheit unde salicheit is alder utvercoren kinderen gods.

40

45

Willen si dan noch ons om ons verstandes wille nyet te min verdomen als onchristen, ketters ende verleyders, willen wij ons verbliden ende god dancken, dat an den iungesten dach niet si voer Christus, op welcken, so veel der salicheit angaet, wij die scrift hebben bedudet ende den menscen gheleit, onse rechter zijn sal.

Oerdeelt na den rechte snoer der scrift, des geloves ende des geestes. 1. Cor. 14, 29. Rom. 12, 7. 1. Johan. 4, 1. 6.

Men mach an veel steden, orden ende spraken der scrift feylen die rechte meeninge des heilighen geestes ut onwetenheyt, datmen daer omme die hoeft summe, welcke is Christus ende die gelove an hen niet feyle, noch der selve heel verloren hebbe. 1. Cor. 13, 9. 12: Onse kennisse ende prophecie is stuc werc, daer inne moghen wij van dage toe dage toene- 5 men. Collo. 1, 9. Ephe. 1, 17 f. Actu. 15, 32. 41.

57.

Niederländisches Bekenntnis von 1566.

Corte Belydinghe des Gheloofs,

Der gheenre die overal in't Nederlant, ende bysonder in 10 dese Stadt N. de waerachtighe Leere des Evangeliums aenhanghen; ende nu ter tydt van de genen die men Gheestelyck noemt, (die de waerheyt haten, ende gheerne souden verduysteren,) t'onrecht voor Ketters ende Oproermakers worden gelastert ende vervolght: 15 Tot waerschouwinghe der Overicheyt, Onderwys der onwetender, ende bescherming he der oprechter Christelicker Leere.

Ghedruct met Gratie ende Privilegie des Alderhoochsten Anno 1566.

Het Eerste Artikel: Van Godt den vader. Wy ghelooven na utwysen 20 der Schrift, ende twaelf Articulen des Geloofs, metden vier algemeynen Concilien, datter is een eenich, eewich God, Almachtich Vader ende Scepper der sienlicker ende onsienlicher dinghen; Die alleene een kender der Herten is; niemants raed, helpe noch onderstant en behoeft: Maer alles selve, door zyn crachtighe ende voorsichtighe hant regeert. 25 Desen, (die niet in Tempelen met menschen handen ghemaeckt en woont: maer met de glorie synder Majesteyt Hemel ende Aerde vervult ;) dienen wy na synen Woorde, ende niet na ons goetduncken: wetende dat Hy is een ialoers Godt, die syn eere geenen anderen en gheeft: maer alleene wil gheëert zyn ende aenghebeden.

30

Het 2. Artikel. Van Christo, den Sone Godes. Wy bekennen, dat de Heere Jesus Christus, de eenighe gheboren Godes Sone, volcomen Godt, volcomen Mensche is: hebbende een verstandighe redelicke Ziele ende Lichaem. Dat by voor allen eeuwen ut den Vader na der Godheyt is ende om onser Salicheyt wille, ut der Maghet Maria is gheboren: 35

aennemende dat hy niet en was, ende blyvende dat hy was, Godt ut Godt, ende onse broeder, die deelachtich geworden is vleesch ende bloet der Kinderen, ons allesins ghelych, ende in als versocht sonder de sonde. Versaeckende alle Leeringhen der Arrianen, Marcioniten, Valentiniander, 5 Manicheën, Ebioniten, ende diergelycke, die de Godtheyt ende de Menscheyt Christi verloochenen, seggende hem te hebben een onnatuerlick alomwesende lichaem, gelyck een Gheest, sonder begryp eenigher plaetsen: ende dat hy, gelyck de sonne door een glas oft hout schynt, overal na der Menscheyt is. Het welcke niet alleenlick tegen de Leere der Out10 vaderen; als Chrysostomus, Augustinus (ad Dardan. lib. 83 quest.), ende meer andere en is, die daer betuyghen, dat het lichaem Christi na zynder Menscheydt, niet meer dan op een plaetse wesen en can, ende dat het gheen lichaem en is, dat gheen plaetse en begrypt; dan oock tegen de Leere der Propheten, Christi, ende der Apostelen.

15

Het 3. Artikel. Dat Christus alleen onse Middelaer ende Versoeninghe is. Wy bekennen Jesum Christum allene voor onsen Middelaer, Versoender, Ghenoechdoender, Gerechticheyt, Advocaet, ende toeganck tot den Vader; gheen hulpe soeckende aen verstorven Santen of Santinen, die van ons niet en weten, ende contrarie in hare leven leerden. Noch 20 veel min aenbeden of eeren wy Beelden, oft Steenen Beelden, die de

Schrift overal so grouwelick straft: Want ons en is gheenen anderen Name gegeven onder den Hemel, waerdoor wy moghen salich worden, dan Jesus Christus.

Het 4. Artikel. Christus onse eenige Leeraer. Wy bekennen desen 25 Christum, vor onsen eenighen eewighen Leeraer, die ons door de Stemme des Vaders bevolen is to hooren: Want de Vader alleene in hem een welbehagen heeft: to wiens Leeringhe wy tot noch af en doen.

Het 5. Artikel. Van Godt den H. Geest. Wy ghelooven aen den Heylighen Geest, den Trooster, levendich ende beylichmakenden Heere; 30 die van den Vader ende Sone utgaet; met den Vader ende Sone gelyck is te aenbidden, ende eeren: welcke Gheest ryckelick over ons is utgegoten door Jesum Christum onsen Salichmaker, ende onsen Geest getuigenisse gheeft ende verseekert, da wy Kinderen ende Erfghenamen Gods zyn, mede Erven Christi, in den welcken wy den Vader aenroepen 35 in der Waerheyt, met vasten geloove om Christi verdiensten wille; ende worden door Christum verhoort in alles dat wy bidden tot onser Salicheyt.

Het 6. Artikel. van de Rechtverdichmakinghe des Gheloofs in Christo. Wy bekennen, dat het Ghelove is een gave Gods, door het welcke wy 40 den heylighen Gheest ontfanghen: Waerdoer wy ut ghenaden gherechtveerdicht worden, ende niet door onse wercken of verdiensten. Dit bevesticht ons de Leere Abbacucx (2, 4), het Exempel Abrahe, ende de Woerden Pauli: De Mensche en wort niet gherechtveerdicht door de Wercken des Wets: Maer doer den Ghelooven in Jhesu Christo. Hier45 mede en meynen wy gheen doot, maer een levendich Gheloove, het welcke crachtich, ende dadich is door de Liefde, in alle goede wercken; die dar zyn ghetuygenissen des Gheloofs, daer ons Godt toe gheschapen, ende te voren bereydt heeft, op dat wy daer souden in wandelen.

Het 7. Artikel. van de algemeyne Christelicke Kercke. Wy bekennen, 50 datter is een alghemeyne Christelicke Kercke, door de gantsche wyde